چرا مسلمين از قرآن دور هستند؟

به گفته ي مقام معظم رهبري: «ضعف ما امت مسلمان، عقب‌ماندگى ما، کج‌رفتارى‌هاى ما، کج‌تابى‌هاى ما در مسایل اخلاقى و زندگى، همه‌ى این‌ها ناشى از دورى از قرآن است. ملت‌هاى مسلمان بر اثر حاکمیت طغیان‏گران و طاغوت‌ها – که قرآن مخاطبان خود را این همه از طاغوت‌ها برحذر داشته است – خونشان مکیده شد…»

مهجوریت قرآن علل فراوانی دارد به طوری که بسیاری کوشیده‌اند با بررسی و تبیین ابعاد مهجوریت، قدمی در جهت مهجوریت زدایی بردارند. با وجود اهتمام به تلاوت، حفظ و تفسیر قرآن و نیز استفاده از آیات در هنر معماری و انتشار این کتاب مقدس در تیراژ میلیونی و اقدام‌های دیگری از این دست، چرا هم‌چنان قرآن را مهجور و مغفول می‌دانیم؟

آن چه مسلم است، مهجوریت قرآن در سوره‌ی «فرقان» بیان شده و پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از امت خویش شکوه می‌نمایند. مهجوریت قرآن در میان مسلمانان دارای عوامل و زمینه‌های فراوانی است که به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:‌

۱- جدایی قرآن و عترت: علی رغم تأکید رسول خدا بر آن باعث شد تا مسلمین کم کم از آن چه مقصود و منظور قرآن بود، فاصله بگیرند جز اندکی که همان طور گرد وجود ائمه می‌گشتند و به مدد این بزرگواران معارف قرآنی را فرا گرفته، به عمل گذاشته و تا جای ممکن در ترویج آن کوشیدند.

۲- عدم شناخت صحیح: امام خمینی(ره) با موضع‌گیری شدید در برابر جریانی که قرآن و اسلام را از احکام سیاسی ـ اجتماعی تهی می‌داند، می‌فرماید: «باید به این نادانان گفت که: قرآن کریم و سنت رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) آن قدر که در حکومت و سیاست، احکام دارند، در سایر چیزها ندارند، بلکه بسیاری از احکام عبادی اسلام، عبادی ـ سیاسی است که غفلت از آن‌ها این، مصیبت‌ها را به بار آورده است‌»

۳- وجود حجاب‌های گوناگون: حجاب در لغت به معناي پوشش و حايل بين دو چيز آمده است و در اينجا حايل بين مسلمين و قرآن است كه دوري از قرآن مشكلات فراواني به وجود آورده است از جمله اين مشكلات ميتوان به آمار طلاق اشاره كرد كه آسيبي جدي بر مسلمين به شمار ميرود.

در تحقيقاتي كه گروه فعاليت‌های قرآنی (ايكنا) در مورد علت دوری از قرآن، عدم آشنايی با قواعد روخوانی به عمل آورده است نشان مي دهد علت دوری مردم از قرآن كريم اين نيست كه افراد با قواعد روخوانی و روان‌خوانی قرآن آشنا نيستند، بلكه اشكال در اين است كه اصولاً افراد قرآن نمی‌خوانند.

چرا قرآن نمی‌خوانند؟

اولين و ساده‌ترين پاسخ اين است: «زيرا مردم قرآن را نمی‌فهمند.» سؤال ديگر اين است كه آيا می‌شود همه مردم به راحتی معنی و مفهوم آيات قرآن كريم را بفهمند؟ پاسخ اين است كه «قطعاً بله»

در خطبه 176 نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين امام علی (ع) آمده است: «ما جالَسَ هذَا القرآنَ اِلّا قامَ عَنهُ بِزيادَهٍ اَو نُقصانٍ, زيادَهٍ فی هُدی وَ نُقصانٍ مِن عَمی» (با قرآن همنشين نشد, مگر كسی كه با يك افزونی و با يك كاستی از كنار آن برخواست؛ افزونی در هدايت و كاستی در نادانی). قطعاً لازمه چنين اتفاقی در درجه اول فهميدن آيات است.

يكی از ظلم‌های تاريخی به قرآن كريم كه بسيار تلخ و جان كاه است و البته پيشينه زيادی هم در ايران ندارد, آن است كه قرآن كريم تنها كتابی است كه در آموزش آن عملاً به قرآن‌آموز ياد داده می‌شود كه «بخوان و نفهم» !!!. شما چنين مفهوم و روشی را در هيچ كجا و در هيچ حوزه يادگيری نمی‌بينيد. البته خاستگاه اين مسأله به ابعاد سياسی و فرهنگی مختلفی مربوط است و نيز باعث بروز مسائل و مشكلات متعددی شده است كه در بخش‌های بعدی به بيان مختصر برخی از آن‌ها خواهيم پرداخت.

در همين رابطه حضرت امام خمينی (ره) در كتاب آداب‌الصلاة خود می‏فرمايد: «يكی ديگر از حُـجُب كه مانع از استفاده از اين صحيفه نورانيه است اعتقاد به آن است كه جز آن كه مفسرين نوشته يا فهميده‏اند كسی را حق استفاده از قرآن شريف نيست، و تفكر و تدبر در آيات شريفه را به تفسير به رأی كه ممنوع است, اشتباه نموده‏اند؛ و به واسطه اين رأی فاسد و عقيده باطل, قرآن شريف را از جميع فنون استفاده عاری و آن را به كلی مهجور نموده‏اند، در صورتی كه استفادات اخلاقی, ايمانی و عرفانی به هيچ وجه مربوط به تفسير نيست تا تفسير به رأی باشد...»

و اينك چه بايد كرد؟

مطمئناً برای شما نيز جالب خواهد بود اگر بدانيد قرآن كريم درباره خودش از ما چه انتظاراتی دارد و نظرش درباره فهم قرآن چيست. دانستن اين انتظارات معيار و محك خوبی است تا بدانيم هدفگذاری‌ها، برنامه‌ريزی‌ها و فعاليت‌های قرآنی كشور تا چه اندازه از اتقان و جامعيت لازم برخوردار است.

قرآن كريم حدود 16 انتظار را درباره خودش مطرح می‌كند كه از آن جمله می‌توان به اين موارد اشاره كرد:

1- اهميت دادن به قرآن: «خُـذِ الـكِـتابَ بِـقُوَّةٍ» (قرآن را جدی و محكم بگيريد) - مريم /12

2- خواندن قرآن: «فَاقـرَءوا ما تَـیَسَّرَ مِـنَ القُـرآنِ ... فَاقـرَءوا ما تَـیَسَّرَ مِنـهُ ...» (پس هر چه می‌توانيد از قرآن بخوانيد ...) - مُزّمّل / ٢٠

٢- تلاوت قرآن: «اَلَّـذينَ آتَیـناهُـمُ الكِـتابَ یَتـلونَـهو حَقَّ تِـلاوَتِـهِ، اُولـئكَ یُؤمِـنونَ بِـهِ...» (كسانی به كتاب خدا ايمان دارند كه آن را آن چنان كه بايد می‌خوانند)- بقره / ١٢١

٣- تدبر در قرآن: «اَ فَـلا یَـتَـدَبَّـرونَ القُـرآنَ ...» (چرا در آيات قرآن تدبر نمی‌كنيد؟) - محمّد (ص)/ ٢٤

٤- خشوع در برابر قرآن: «لَو اَنـزَلـنا هـذَا القُـرآنَ عَـلی جَـبَـلٍ لَـرَأَیـتَـهو خاشِـعًا مُـتَـصَدِّعًا مِـن خَشـیَةِ اللهِ» (اگر اين قرآن را بركوه نازل می كرديم، هر آينه می ديديد كه كوه در مقابل خدا خاشع می شد.) - حشر / ٢1

٥- تأثير پذيری از قرآن: «اَلَم یَأنِ لِلَّذیـنَ آمَـنوا اَن تَخـشَـعَ قُـلوبُـهُم لِـذِكـرِ اللهِ ...» (آيا هنگام آن نرسيده كه دلهاشان به ياد خدا فروتن گردد)- حديد / ١٦

٦- عمل به قرآن: «اَ تَأمُـرونَ الـنّاسَ بِالبِـرِّ وَ تَنـسَونَ اَنـفُـسَـكُم وَ اَنـتُم تَتـلونَ الكِـتابَ ...» (آيا مردم را بهنيكی فرمان می دهيد ولی خود را فراموش می كنيد، با اينكه كتاب خدا را می خوانيد) - بقره / 44

٧- آموزش قرآن به ديگران «هُوَ الَّـذی بَـعَـثَ فِی الاُمّیـیّنَ رَسولًا مِنـهُم یَتـلوا عَـلَیـهِم آياتِهِ وَ یُزَكّیـهِم وَ یُـعَلِّـِمُـهُـمُ الـكِـتابَ وَ الـحِكـمَـهَ» (خدا در ميان بی سوادان فرستاده ای از خودشان برانگيخت تا آيات او را برآنان بخواند و پاكشان گرداند وكتاب وحكمت به ايشان بياموزد) - جمعه / 2

٨- اقامه قرآن «يا اَهـلَ الـكِـتابِ لَسـتُم عَـلی شَیءٍ حَتّی تُـقیـمُـوا الـتَّوراتَ وَ الاِنـجیـلَ وَ ما اُنـزِلَ اِلَیـهِ مِن رَبِّـكُم... » (ای اهل كتاب ! تا هنگامی كه به تورات وانجيل و قرآن عمل نكنيد و آن را محور عقيده و فكر و عمل فردی و اجتماعی خود قرار ندهيد بر هيچ آيين بر حقی نيستيد.) - مائده / 68

مهمترين چالش در آموزش عمومی قرآن ارائه روش‌های مناسب آموزش خواندن قرآن كريم است. شيوه‌های رايج كشور در آموزش روخوانی عمدتاً مبتنی به دو اشكال اساسی است،

1- آموزش روان‌خوانی به جای آموزش روخوانی (روش شنيداری)

2- آموزش قواعد روخوانی به جای آموزش روخوانی (روش قاعده آموزی)

از مهم‌ترين آسيب‌های آموزش قرآن در شيوه‌های شنيداری و قاعده آموزی می‌توان به موارد زير اشاره كرد:

1- در اين روش, مهارت درست ديدن جای خود را به روش شنيداری می‌دهد و در نتيجه فرد همواره در خواندن قرآن توسط چشم با مشكل اساسی روبه رو است.

2- آموزش يك سويه و معلم محور است و قرآن آموزان اغلب در اين شرايط منفعل عمل می‌كنند.

3- بيشتر وقت كلاس به جای ارتقای توانای روخوانی صرف آموزش قواعد روخوانی می شود.

4- اين روش به دليل عدم تعميم فقط به يادگيری يك متن خاص منجر می‌شود و در نتيجه به توانايی افراد در خواندن ساير سوره‌ها و آيات كمك نمی‌كند.

5- روش شنيداری باعث می‌شود افراد دچار مشكل بزرگی تحت عنوان «كلی خوانی» شوند؛ اين مشكل در اثر ادامه مزمن شده و رفته رفته باعث به وجود آمدن اختلالات يادگيری مانند بروز اغلاط روخوانی فراوان می‌شود.

6- تجربه نشان داده است كه آموزش قواعد به اين شيوه به علت انتزاعی بودن مطالب چندان تأثير مثبتی در يادگيری ندارد و تنها به حفظ كردن تعاريف و قواعد منجر می شود؛ در نتيجه تنها مقدار كمی از قاعده آموخته می شود. در صورتی كه فرايند به صورت عملی و در حين مهارت‌آموزی به فراگير انتقال داده می‌شود.

در روش ديداری تأكيد برمهارت «خوب ديدن» است يعنی عادت دادن چشم به تشخيص علائم, حركات و نمادهای قرآنی به جای توجه به حروف و كلمات است. در اين جا بيان سه نكته لازم است:

اول- اطمينان از استفاده معلم از لوحه‌های آموزش قرآن در پايه‌های اول تا سوم ضروری است؛

دوم- اطمينان از تسلط معلم به روش‌های اشاره‌های ثابت و متحرك ضروری است؛

سوم- در برنامه جديد (ارتقای آموزش قرآن) سوره و آيات موضوعيت ندارد بلكه مهارت خواندن دانش آموزان, مد نظر است. از اين رو نياز نيست معلم در يك درس تا حصول مهارت كامل صبر كند؛ بلكه كسب توانايی روخوانی را در سوره ها و آيات مختلف محقق كند.

با اميد اينكه قلوب مسلمين با قرآن نوراني گردد و قرآن با پوست و گوشتشان آميخته گردد.

منبع:http://www.iqna.ir http://shiaha.com

نظرات شما عزیزان:

سمیرا